سبک زندگی2
بسمه تعالی
چند صباحی است که از فرمایش مقام معظم رهبری (مد ظله العالی )پیرامون الگوی ایران اسلامی پیشرفت می گذرد و بحمدا... کارهای خوبی در این زمینه در کشور پهناور اسلامی مان انجام گردیده است.
این حقیر هم بر خود فرض دانستم که قدمی هرچند ناچیز در این زمینه بردارم، دغدغه ای که امید به این دارم که انشاء ا... مقبول درگاه الهی واقع گردد و به لطف امام عصر (عج) قدمی در تعجیل فرج مبارکش گردد.
زمانی انسان های اولیه با زندگی انفرادی روزگار می گذراندند و چندان احساس نیاز به قاعده و قانون نداشتند اما زندگی های دسته جمعی ، گروهی، روستایی و شهری به مرور زمان ایجاد گردید و از پس این اتفاق ملزم به اجرای قوانین و قواعد می شدیم، تا زندگی مان سروسامان بهتری بگیرد. آدمی به واسطه قدرتی که در وجود او به ودیعه گذارده شده است آموزش پذیر و حق گراست از این رو پیامبران و هادیان و امامان در طی قرون و اعصار مختلف آمده اند تا آموزه هایی را از جانب خالق بی همتا برای ما به ارمغان آورده و ما را با کسب صحیح زندگی هدفمند آشنا سازند. ماایرانی ها به واسطه دین مبین اسلام و مکتب کامل تشیع از این قاعده به طور اتم و اکمل بهره برده و با امامانی چون حضرات معصومین (ع) این راه را روشن تر وپر فروغ تر دنبال می کنیم، در این کتاب در پی آنیم که اصول فرهنگ صحیح شهروندی را با توجه به فرمایشات معصومین که مفسرمان به حق قرآن کریم می باشند و فرهنگ ناب محمدی (ص) را با هم مرور کنیم تا رفتارهای پسندیده ایرانی و اسلامی مان را ملکه ذهن خویش ساخته و با عمل به آنها رضای الهی و سلامت روانی خود و جامعه مان را بیش از پیش تضمین کنیم. کلیات این رفتارها را در جایگاه خانواده سپس محله و شهر و رفتارهای اجتماعی از قبیل رانندگی، محل کار و ... مورد بررسی قرار خواهیم داد. شهروندی در اسلام
اسلام به عنوان یک دین آسمانی با وجود ستم و سیاهی روزگار و برخورد با تمدن های پیرامونش اصیل و دست نخورده است. و قرآن کتاب هدایت همه انسانهاست. توحید اسلام توحید آزادی و آزادگی است، و توحید تنها شکلی از خداپرستی است که به انسان یقین، آرامش و امید می بخشد و او را متعهد می سازد. اسلام آئینی است که مردم را از بندگی افرادی مانند خودشان نجات می دهد و آن ها را منحصراً بنده ی خدا می سازد.
مبانی حقوق در اسلام، اندیشه های انسان شناسانه و جهان بینی خاصی است که تا به آنها توجه نشود، نه فلسفه احکام شناخته می شود و نه حدود اجتهاد معلوم می شود و نه شناخت و اجرای حکم میسّر خواهد شد. پذیرش مسؤلیت انسان در برابر خداوند و رابطه عبودیت در تعیین حدود حقوق انسان بسیار مؤثر است. اما اثبات وجود حقوقی مشترک برای جمیع افراد جامعه، نیاز به اثبات حقیقت و ذات مشترک این انسانها دارد.
اسلام تعالیم بسیار عمیقی در مورد رعایت حقوق انسانها، حیوانات و حتی گیاهان و محیط زیست دارد. در اسلام بر روی حقّ الناس تأکید ویژه ای وجود دارد به طوری که برحقّ الله مقدم شمرده شده است. در روایات اسلامی آمده است که خداوند از حق خود میگذرد اما از حقّ الناس هرگز. حتی درمورد غیر مسلمانان نیز اگر قصد فساد و عناد با اسلام نداشته باشند، اسلام اجازه تجاوز به حقوق آنان را نمی دهد. بنابراین باید دقت داشت که اسلام خود بزرگترین حامی و واضع حقوق بشر است و مشکلیبا این قضیه ندارد. اما نکته اینجاست که در برخی بندهای اعلامیه جهانی حقوق بشر، مواردی از قبیل
آزادی زن و مرد در ازدواج حتی مسلمان با غیر مسلمان، تساوی مطلق زن و مرد در حقوق و ارث و دیات و... وجود دارد که در تضاد با برخی از احکام دین مبین اسلام است. پس آنچه که برای اسلام مهم است احیای حقوق بشر در پرتو حق است نه چیز دیگر. اولین مدعی حقوق بشر، خداوند عزّوجل است. پس اصل هر حقی از جانب خداست و اوست
که بر اساس مصالح و حکمتها، حقوقی را برای همه قرار داده است.
. بر اساس نظریه فطرت، انسان دارای ادراکات و گرایشات فطری است. بر این اساس نمی توان انسانها را ظروفی خالی تصور کرد چرا که فطرت ویژگی های عمده ای دارد که برای اثبات حقوق بشر و شهروندی ما را به هدف می رساند.
حقوق اسلامی تنها از عقل و وجدان سرچشمه نمی گیرد، بلکه آمیخته با وحی و الهام است که از طرف خداوند توسط انبیاء به بشریت ابلاغ می گردد، در اندیشه اسلامی تنهاخداوند از مصالح و مفاسد کارها، و روابط و پیوستگی های امور آگاهی دارد، و درقانون گذاری تحت تأثیر هواها و خواسته های نفسانی قرار نمی گیرد چون بی نیاز وغنی مطلق است. برای دریافت قوانین الهی چهار مرجع صلاحیتدار یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل وجود دارد که مهمترین خا ستگاه حقوقی در اندیشه اسلامی همان قرآن کریم است زیرا تجددی را که بشریت در عرصه ارتباطات فردی، اجتماعی، سیاسی و بین المللی بدان نیازمند هستند را به بهترین صورت برای جوامع بشری به ارمغان آورده است.
در اینجا به بررسی برخی از حقوقی که در کتاب وحی با دلایل محکم به آنها اشاره شد می پردازیم:
خداوند انسان را به قوه شناخت و معرفت آراست تا از دیگر موجودات متمایز شود و همین امتیاز او را اشرف مخلوقات این جهان کرده است؛ انسان با استفاده این نیرو توانسته است همه نیروهای رها شده ی طبیعت را در اختیار خود بگیرد و همین گوهر عقل و
معرفت است که او را موجودی تمدن ساز و فرهنگ ساز کرده استتمام افراد بشر از
لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند و تنها ملاک برتری تقواست.
حق رفاه و آسایش و امنیت: آنچه که از مفهوم آیه های وَلَقَدْ مَکَّنّاکُمْ فِی الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا
لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ قَلِیلاً مَاتَشْکُرُونَ (اعراف/10) و هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً
فَامْشُوا فِی مَنَاکِبَها وَکُلُوا مِن رِزْقِهِ وَإِلَیْهِ النُّشُورُ (ملک/15) برمی آید این است که شهروندان حق دارند در یک محیط امن و با آرامش از مواهب هستی بهرمند گردند و به طریق دلخواه خود به کسب و کار بپردازند. دین اسلام به مالکیت خصوصی و حق همگانی در بهره برداری از منابع طبیعی تأکید فراوان دارد. از دیگر حقوق شهروندان تأمین امنیت ایشان در زمینه های مختلف مالی، جانی، کاری، حقوقی و شخصیتی می باشد. در آیات قرآن کریم از ظلم و تعدّی به هر صورتی که باشد نهی شده است. ذات
باریتعالی در این باره می فرماید: َا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى
تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (نور/27)
از دقت و تدّبر در همه این آیات یافتیم که نگاه دین اسلام به حقوق، زوایای دقیق وحکیمانه ای را از دین و تکالیف دینی به نمایش گذاشته، که در همه بحث ها انسان را به رعایت حقوق دیگران در پرتو حقّ الله تشویق و در نتیجه جامعه انسانی را به سوی کمال و کرامت مطلوب خود هدایت می کرد.
حقوق شهروندی در اسلام
در تمامی مذاهب از جمله زرتشت، یهود و مسیحیت از حقوق انسانها سخن گفته شد. و اولین اعلامیه ای که در جهان راجع به این امر تنظیم شده است از طرف کوروش کبیر بود که برده داری را ممنوع اعلام کرده و به بازگرداندن همه اسیران و بردگان به سرزمین های متبوعشان، دستور داده است. کوروش با این کار کشور خود را از بردگی نجات داد. اما بهترین و عالی ترین شکل تدوین قوانین مربوط به این حقوق را در دین والای اسلام می توان یافت.
خانواده، منزل، میهمانی «صله ی رحم»
پس از ایمان به خدا ،از با فضیلت ترین اعمال دینی پیوند با خویشان و نیکی با آنان خصوصاً پدر و مادر از راه های رشد و تقرب به خدای سبحان است [1] و قطع ارتباط با خویشاوندان هم نوعی پیمان شکنی با خداست و آن چنان نزد خداوند سبحان منفور است که مصاحبت و همراهی با کسی که ارتباط با خویشاوندان را قطع می کند در سه جای قرآن پس از دفعی مورد لعن و نفرین قرار گرفته است و از گناهان کبیره به شمار می آید.[2] پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « آیا شما را به بهترین انسانهای دنیا و آخرت از نظر اخلاق راهنمایی نکنم؟ گفتند: بله یا رسول الله فرمودند: « کسی که با قطع کننده پیوند (قاطع رحم) بپیوندد» و نیز در جای دیگر فرمودند: « همه امتم را از حاضر و غایب و به آنان که تا روز قیامت در صلب مردان و رحم زنان هستند سفارش می کنم به صله رحم اگرچه یک سال راه (میان آن دو نفر) باشد». [3] یکی از مهمترین مصادیق صله رحم احترام ونیکی به پدر ومادر میباشد .به دلیل کثرت این سفارشات واحادیث چکیده ای ازاین اخبار رابدون هیچ اضافه گویی وتوضیحی در ادامه مطلب ملاحظه فرمایید:
اهمیت احترام و نیکی به پدر و مادر
در چهار سوره از قرآن کریم دستور به احسان به والدین بلافاصله بعد از مسئله توحید قرار گرفته این همردیف بودن دو مسئله بیانگر این است که قرآن تا چه حدّ براى والدین احترام قائل است:
«لا تعبدون الا اللَّه و بالوالدین احسانا» بقره، 83
جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکى کنید .
«و اعبدوا اللَّه و لا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احساناً» نساء، 36
خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتاى او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکى کنید.
«الاّ تشرکوا به شیئاً وبالوالدین احساناً» انعام، 151
اینکه چیزى را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکى کنید .
«و قضى ربک الاّ تعبدوا الاّ ایاه و بالوالدین احساناً اسراء، 23
و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید .
و همچنین در قرآن و روایات مصادیق و مواردی از مسئله احترام و نیکی به پدر و مادر بیان شده است که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
در آیه ای می فرماید:"... چون یکی یا هر دو [پدر و مادر] به پیری رسند حتی به آنان "اُف" مگو و آنها را از خود مران بلکه بزرگوارانه با ایشان سخن بگوی".اسراء، 23
در روایتی نیز امام صادق (ع) می فرمایند:
اگر کمتر از "اف" عبارتی وجود داشت خداوند از آن نهی می فرمودند.
در ادامه آیه بالا می فرماید:"و بال های تواضع خویش را از روی رحمت و مهربانی در برابر پدر و مادر فرود آر". اسراء، 24
تعبیر استعاری "فرود آوردن بال رحمت" در این آیه بر حد اعلای تواضع در برابر والدین دلالت می‌کند.
در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند:"فرزند سه وظیفه در قبال پدر و مادر دارد؛ شکر گذاری آنها در همه حال، اطاعت آنها در آنچه امر و نهی می کنند در غیر معصیت الهی و خیر خواهی آنها در آشکار و خفا".
در همان آیات به دعا کردن برای پدر و مادر امر می فرماید:
"... و بگو پروردگارا بر آنها [پدر و مادر] رحم کن همان طور که آنها مرا در کوچکی تربیت کردند". اسراء، 24
علاوه بر اینها به موارد جزئی تری نیز اشاره شده است؛ مثل روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) که فرمودند از پیامبر (ص) در بار? حق والدین بر فرزند سؤال کردند ایشان جواب داد که فرزند نباید والدین خود را به نام صدا بزند و در راه رفتن و نشستن بر آنها سبقت گیرد و موجب توهین دیگران به ایشان شود".
و در آیه ای نیز انفاق به والدین را مقدم بر هر انفاقی می کند و می فرماید:
"از تو می‌پرسند که چه انفاق کنند. بگو هر مالی که می‌بخشید پس به والدین و نزدیکان و ... ببخشید". بقره، 215
در آخر
رسول اکرم (ص): نظر به والدین عبادت است. بحارالانوار، ج ،1 ص204
امام صادق(ع): نیکی به والدین از شناختن خوب خدا ناشی می شود چرا که هیچ عبادتی سریع تر از نیکی به والدین نتیجه اش به انسان نمی رسد.
در احادیث و روایات بسیار که در این مختصر مجال آن نیست که به همه آنها بپردازیم به فواید و آثار وضعی صله رحم اشاره شده از جمله اینکه: موجبات پاکی اعمال می شود، موجب افزایش وسعت رزق می گردد، دوستی با خداوند را همراه دارد، عمر را طولانی می سازد. امام صادق (ع) فرمودند:«صله رحم و حسن همجواری، شهرها را آباد و عمرها را طولانی می کنند».[4]